خاکشیر دانه‌ای ریز به رنگ قهوه‌ای است که از گذشته تا به امروز در طب سنتی ایران جایگاه به خصوصی را از آن خودکرده است. این دانه کوچک خواص و فواید فوق‌العاده‌ای دارد و برای بهبود سلامت بدن بسیار مؤثر است. از خواص خاکشیر می‌توان به ضدعفونی‌کنندگی، خنک‌کنندگی و خواص ضدالتهابی اشاره کرد. همچنین برای درمان یبوست، گرمازدگی، اسهال، عفونت‌های مجاری ادراری و… به‌شدت مؤثر است. خاکشیر به روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد که از رایج‌ترین آنها می‌توان به تهیه شربت خاکشیر اشاره کرد. همچنین می‌توان این دانه را همراه با عرقیات گیاهی از جمله گلاب مصرف کرد که به‌این‌ترتیب خواص آن افزایش پیدا می‌کند. بهترین زمان برای مصرف خاکشیر شب‌ها قبل از خواب و صبح‌ها به‌صورت ناشتا است. استفاده از خاکشیر در ساعات ابتدایی روز باعث پاکسازی دستگاه گوارش و رفع یبوست می‌شود. همچنین درصورتی‌که قبل از خواب استفاده شود، به رفع بی‌خوابی کمک کرده و کیفیت خواب را افزایش می‌دهد. در این مقاله از سحرخیز دررابطه با فواید و خواص این دانه ارزشمند بیشتر صحبت خواهیم کرد.
طبع خاکشیر در طب سنتی
پیش از آن که دررابطه‌با خواص دانه خاکشیر صحبت کنیم لازم است این نکته را یادآور شویم که طبع خاکشیر سرد و تر است؛ ازاین‌رو برای افرادی که دارای مزاج بلغمی هستند و افرادی که با رماتیسم دست‌وپنجه نرم می‌کند استفاده از آن توصیه نمی‌شود. این افراد در صورت استفاده از خاکشیر باید مصلح آن را نیز مصرف کنند تا دچار عوارض نشوند. خاکشیر انواع مختلفی دارد و در دو نوع ریز و قرمزرنگ و درشت و قهوه‌ای در بازار موجود است.
ترکیبات مفید خاکشیر
در خاکشیر مواد مغذی و ترکیباتی یافت می‌شود که عامل اصلی تأثیرات درمانی آن هستند:
- موسیلاژ (نوعی فیبر ژله‌ای)
- آنتی‌اکسیدان‌ها
- پکتین و فیبر محلول
- اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶
- مواد معدنی (آهن، پتاسیم، منیزیم)
خواص شگفت‌انگیز خاکشیر
خاکشیر سرشار از مواد معدنی و عناصر مغذی و مفید است و خواص خارق‌العاده‌ای برای بدن به همراه دارد. برخی از خواص خاکشیر را در ادامه بررسی خواهیم کرد. 
رفع یبوست
خاکشیر مقادیر قابل‌توجهی فیبر دارد. فیبر باعث افزایش حجم مدفوع می‌شود و با تحریک روده، عمل دفع را آسان‌تر می‌کند. اگر خاکشیر با آب گرم ترکیب شود، اثر آن افزایش چشمگیری پیدا می‌کند؛ چرا که آب گرم خود به‌تنهایی برای تحریک روده مفید است. اگر به یبوست مبتلا هستید ۲ قاشق غذاخوری خاکشیر را در یک لیوان آب گرم ترکیب و قبل از خواب میل کنید.
رفع اسهال
اگرچه درباره خواص دمنوش برای درمان اسهال بسیار شنیده‌ایم، اما خاکشیر نیز یکی از مواد طبیعی مؤثر در کاهش این مشکل گوارشی است. در ترکیبات خاکشیر ماده‌ای به نام موسیلاژ وجود دارد که خاصیت ضداسهال به آن بخشیده است. موسیلاژ آب اضافی موجود در روده را به خود جذب نموده و مدفوع را سفت می‌کند. اگر به اسهال مبتلا هستید برای بهره‌مندی از اثرات خاکشیر در رفع اسهال، دانه‌های خاکشیر را تفت دهید و بعد از تغییر رنگ، آنها را با آب ولرم ترکیب کرده و نوش جان کنید.
کمک به هضم بهتر
از دیگر خواص خاکشیر می‌توان به اثرات قابل‌ملاحظه این محصول در تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی اشاره کرد. مصرف خاکشیر قبل از غذا، دستگاه گوارش را برای ترشح آنزیم‌های گوارشی آماده می‌کند و این آنزیم‌ها مواد غذایی را تجزیه و هضم آنها را تسهیل می‌کنند.
سم‌زدایی بدن
کبد یکی از مهم‌ترین اجزای بدن است که نقش مؤثری را در دفع سموم از بدن بر عهده دارد. خاکشیر به دلیل برخورداری از ترکیبات خاص، عملکرد کبد را بهبود می‌بخشد و فرایند سم‌زدایی به واسطه این عضو حیاتی را سریع‌تر می‌کند. افرادی که به طور منظم خاکشیر استفاده می‌کنند از بروز بیماری‌های کبدی در امان هستند.
کمک به‌سلامت پوست
خاکشیر از خواص ضدباکتریایی و ضدالتهابی برخوردار است. ازآنجاکه یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز جوش و آکنه التهابات هستند، مصرف این دانه و بهره‌گیری از اثرات ضدالتهابی آن، در ازبین‌بردن جوش و آکنه بسیار مؤثر عمل می‌کند. علاوه بر این موضوع، خاکشیر با پاکسازی بدن از سموم و چربی‌ها، نقش مؤثری در کاهش جوش و آکنه‌های ناشی از سموم و چربی ایفا خواهد کرد. علاوه بر این، ترکیب خاکشیر با زعفران می‌تواند اثرگذاری آن را دوچندان کند. خواص زعفران برای پوست زیاد است، زیرا زعفران سرشار از ترکیبات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدان‌هایی است که موجب شفافیت، تغذیه و طراوت پوست می‌شوند. همچنین، خواص مرطوب‌کنندگی طبیعی زعفران به حفظ رطوبت و جلوگیری از خشکی و پیری زودرس پوست کمک می‌کند.
روشن‌کردن پوست
خاکشیر باعث بهبود گردش خون می‌شود و با افزایش تولید کلاژن‌سازی، به رفع لکه‌های پوستی و روشن‌شدن پوست کمک زیادی می‌کند. مصرف مداوم و منظم خاکشیر برای داشتن پوستی درخشان و شاداب بسیار توصیه می‌شود.
تقویت سیستم دفاعی بدن
خواص خاکشیر تنها به مواردی که ذکر کردی محدود نمی‌شود. این دانه ارزشمند مواد معدنی و ویتامین‌های متنوعی را در دل خود جای‌داده که از جمله آنها می‌توان به ویتامین c اشاره کرد؛ ازاین‌رو مصرف مداوم خاکشیر به روش‌های مختلف، سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و مقاومت آن را در برابر انواع بیماری‌ها افزایش می‌دهد.
کاهش التهابات
خاکشیر از خواص ضدالتهابی برخوردار است. ازآنجاکه یکی از دلایل بروز بیماری‌های قلبی، دیابت و آرتروز التهابات مزمن هستند، مصرف منظم خاکشیر و بهره‌مندی از خواص ضدالتهابی این دانه برای جلوگیری از بروز این بیماری‌ها اثرات قابل‌ملاحظه‌ای دارد.
کنترل قند خون
انسولین یکی از انواع هورمون‌های موجود در بدن است که به سلول‌های بدن برای جذب گلوکز از طریق خون کمک می‌کند. در بدن افرادی که به دیابت مبتلا هستند، سلول‌های مقاوم به انسولین وجود دارند که مانع از جذب گلوکز موجود در خون می‌شوند. با مصرف خاکشیر حساسیت سلول‌ها به انسولین کاهش پیدا می‌کند و با جذب گلوکز، قند خون تنظیم می‌شود.
رفع کم‌خونی
دررابطه‌با خواص خاکشیر می‌توانیم به اثرات قابل‌ملاحظه این دانه کوچک در درمان کم‌خونی اشاره کنیم. خاکشیر منبع غنی از آهن است و مصرف آن برای تأمین آهن بدن و تولید هموگلوبین بسیار ضرورت دارد. افرادی که از کم‌خونی و مشکلات آن رنج می‌برند با مصرف این دانه می‌توانند گامی مؤثر برای درمان خود بردارند.
رفع عطش
دانه خاکشیر خاصیت خنک‌کنندگی دارد؛ ازاین‌رو استفاده از آن در فصول بهار و تابستان برای رفع عطش و گرمازدگی بسیار تأثیرگذار است.
کاهش وزن
خاکشیر فیبر زیادی دارد و با ایجاد حس سیری در بدن، اشتهای شما را برای خوردن غذا کم می‌کند؛ در نتیجه باعث کاهش وزن و لاغری می‌شود. البته در کنار خاکشیر می توانید از آجیل برای لاغری هم استفاده کنید.
رفع شوره سر
مصرف خاکشیر به دلیل داشتن خواص ضدباکتریایی و ضدالتهابی، برای درمان شوره سر بسیار مؤثر است. اگر با این مشکل مواجه هستید برای رفع آن روزی دو تا سه لیوان شربت خاکشیر میل کنید.
افزایش قوای جنسی
دانه کوچک خاکشیر به دلیل ترکیبات معدنی مغذی، اثرات معجزه‌بخشی دارد. یکی دیگر از خواص خاکشیر درمان ناباروری مردان و افزایش قوای جنسی است. اگر از مشکلات جنسی رنج می‌برید و یا درگیر ناباروری هستید مصرف خاکشیر را به رژیم غذایی خود بیفزایید. مقاله مرتبط:
روش‌های مصرف خاکشیر
برای استفاده از خاکشیر و بهره‌مندی از خواص خارق‌العاده این دانه روش‌های مختلفی وجود دارد که از رایج‌ترین آنها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
- خاکشیر با آب یا گلاب: خاکشیر را بشویید و در یک لیوان آب گرم و مقداری گلاب خیس کنید. بعد از گذشت ۳۰ دقیقه که دانه‌ها کاملاً نرم می‌شوند، می‌توانید این ترکیب را با عسل شیرین کرده و نوش جان کنید.اگر به دنبال خرید گلاب خوش‌عطر و با کیفیت بالا هستید، گلاب اعلا سحرخیز انتخابی فوق‌العاده برای ترکیب با خاکشیر است؛ تا از طعم و خواص این نوشیدنی سنتی نهایت لذت را ببرید.
- استفاده در غذاها: خاکشیر خیس‌خورده را به انواع غذاها از جمله سوپ، آش و سالاد اضافه کنید و از طعم مطلوب و خواص آن لذت ببرید.
- مصرف به‌صورت دمنوش: خاکشیر را با کمی آب جوشانده و به‌صورت دمنوش همراه با مقداری عسل میل کنید.
- ترکیب با ماست: از دیگر روش‌های بهره‌مندی از خواص خاکشیر مخلوط‌کردن این دانه با ماست است. دانه خیس شده خاکشیر را با مقداری ماست ترکیب کنید و از ارزش غذایی این دانه بهره ببرید.
- افزودن به اسموتی: خاکشیر خیس‌خورده را به انواع اسموتی‌ها اضافه کرده و علاوه بر بهره‌مندی از خواص دانه خاکشیر، از ظاهر جدید نوشیدنی خود لذت ببرید.
- استفاده به شکل ماسک: برای بهره‌مندی از اثرات فوق‌العاده این دانه در سلامت پوست، آن را با مقدار کمی آب مخلوط کرده و به‌صورت ماسک استفاده کنید.
بهترین زمان مصرف خاکشیر
بهترین زمان استفاده از خاکشیر صبح ناشتا و شب قبل از خواب است. مصرف خاکشیر در ساعات ابتدایی روز باعث سم‌زدایی از بدن می‌شود و عمل دفع را آسان‌تر می‌کند. همچنین استفاده از آن در ساعات پایانی شب، برای رفع اختلالات خواب و بهبود کیفیت آن اثرات قابل‌ملاحظه‌ای دارد.
خواص مصرف خاکشیر با آب گرم و سرد
در طب سنتی، مصرف خاکشیر با آب سرد یا گرم بسته به وضعیت بدن، تأثیرات کاملاً متفاوتی دارد:
| ویژگی‌ها | خواص خاکشیر با آب سرد | خواص خاکشیر با آب گرم |
|---|---|---|
| اثر اصلی | ملین، خنک‌کننده | ضد اسهال، گرم‌کننده |
| مناسب برای | یبوست، گرمازدگی، پاکسازی پوست | اسهال، نفخ، سردی معده |
| مناسب فصل | تابستان | پاییز و زمستان |
| مناسب برای طبع | طبع گرم و خشک | طبع سرد و مرطوب |
| نحوه مصرف رایج | با آب خنک و کمی شکر یا عسل | تفت‌داده‌شده، سپس با آب ولرم یا داغ |
| تأثیر بر پوست | کمک به رفع جوش‌های ناشی از گرمی بدن | کاهش سردی کبد و بهبود عملکرد گوارش |
سخن پایانی
خاکشیر یکی از انواع گیاهان دارویی و خوراکی است که در طب سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای را از آن خود کرده است. این گیاه منبعی غنی از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی بوده و ازاین‌رو برای سلامت بدن بسیار مفید است. از جمله خواص خاکشیر می‌توان به رفع یبوست، رفع اسهال، کمک به هضم بهتر غذاها و سم‌زدایی از بدن اشاره کرد. همچنین کمک به‌سلامت پوست و تقویت سیستم دفاعی از دیگر اثرات معجزه بخش این دانه محسوب می‌شود. خاکشیر التهابات را کاهش می‌دهد و با کنترل قند خون و درمان کم‌خونی، سلامتی و شادابی را به بدن هدیه می‌دهد. برای استفاده از دانه خاکشیر روش‌های مختلفی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به استفاده در غذاها، مصرف به‌صورت دمنوش، ترکیب با ماست و افزودن به اسموتی‌ها اشاره کرد. بهترین زمان مصرف خاکشیر صبح ناشتا یا شب قبل خواب است. در این زمان بدن بیشترین میزان آمادگی را برای جذب عناصر موجود در این دانه دارد.
سؤالات متداول
مهم‌ترین خواص خاکشیر چیست؟
خاکشیر خواص زیادی دارد، از جمله: رفع یبوست در صورت مصرف با آب گرم، رفع اسهال در صورت مصرف با آب سرد، سم‌زدایی بدن، پاکسازی پوست و درمان جوش، تقویت اشتها، کاهش التهابات گوارشی و رفع عطش
بهترین زمان مصرف خاکشیر چه زمانی است؟
زمان مصرف خاکشیر بستگی به کاربرد مدنظر شما دارد به‌طورکلی بهترین زمان مصرف به شرح زیر است: برای پاکسازی بدن و پوست: صبح ناشتا با آب ولرم و چند قطره آبلیمو برای رفع یبوست: شب قبل از خواب یا صبح ناشتا با آب گرم برای رفع گرمازدگی و عطش: در طول روز با آب سرد و شکر برای لاغری یا کنترل وزن: نیم ساعت قبل از غذا با آب ولرم
آیا خاکشیر برای همه مناسب است؟
مصرف خاکشیر معمولاً ضرری ندارد؛ اما افراد با طبع سرد بهتر است در مصرف این دانه پرخاصیت رعایت تعادل را بکنند و یا به همراه عسل و یا نبات میل کنند. به علاوه افرادی که مشکلات گوارشی جدی یا آلرژی دارند، قبل از مصرف مداوم با پزشک مشورت کنند.
آیا مصرف خاکشیر در بارداری و شیردهی مجاز است؟
مصرف متعادل آن معمولاً مشکلی ندارد، اما چون بر حرکات روده تأثیر می‌گذارد، بهتر است با پزشک مشورت شود.
چگونه می‌توان خاکشیر را از ناخالصی‌ها پاک کرد؟
خاکشیر را باید چند بار با آب سرد بشویید تا شن و سنگریزه‌های ریز ته‌نشین شوند و دانه‌های سالم روی آب بمانند.
خاکشیر برای کودکان قابل استفاده است؟
برای کودکان بالای ۲ سال، در مقادیر کم و رقیق‌شده مجاز است. در مواردی مانند یبوست کودکان، خاکشیر با آب گرم و کمی عسل استفاده می‌شود، ولی حتماً باید با نظر پزشک باشد.
