بیشتر ما ایرانی‌ها سماق را به عنوان یک چاشنی ترش و خوشمزه برای کباب و برخی غذاهای سنتی می‌شناسیم؛ اما کمتر از خواص بی‌نظیر و منحصربه‌فرد این ادویه باخبر هستیم. این ادویه‌ی قرمز رنگ که سال‌هاست در کنار سفره‌های ما حضور دارد دارای ترکیباتی است که می‌توانند به بهبود سلامت قلب، کنترل قند خون، کاهش التهاب و حتی حفظ سلامت پوست و مو کمک کنند.
البته برای بهره‌گیری کامل از خواص بی‌نظیر سماق، حتماً باید به چند نکته مهم توجه داشته باشید؛ نکاتی که در ادامه این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت. در این مطلب از سحرخیز، قصد داریم نگاهی دقیق‌تر به خواص کمتر شناخته‌شده‌ی سماق بیندازیم و روش‌های ساده و کاربردی برای اضافه کردن آن به رژیم غذایی روزمره‌تان معرفی کنیم. همچنین اگر به‌دنبال خرید سماق باکیفیت هستید، می‌توانید قیمت ادویه را در فروشگاه سحرخیز بررسی کرده و محصول موردنظر خود را به‌راحتی تهیه نمایید.
نام علمی و انواع سماق
ما در ایران این ادویه قرمز رنگ را به نام سماق می‌شناسیم؛ اما نام علمی آن Rhus coriaria است. این گیاه از خانواده پسته‌ایان است و به عنوان یک درختچه کوهستانی شناخته می‌شود. سماق فراوری نشده به شکل خوشه‌های قرمز رنگ است و پس خشک و آسیاب شدن به عنوان چاشنی در غذاها به ویژه همراه با کباب استفاده می‌شود. درختچه‌های سماق در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می‌کنند و در سراسر جهان از جمله مناطق مدیترانه، آسیا و آفریقا کشت می‌شوند.
سماق در دو نوع اصلی قرمز و قهوه‌ای وجود دارد و تفاوت اصلی بین این دو نوع در رنگ و طعم آنهاست. سماق قرمز به دلیل داشتن آنتوسیانین‌ها رنگی قرمز مایل به بنفش یا ارغوانی دارد و طعم ترش‌تری نسبت به سماق قهوه‌ای دارد. سماق قهوه‌ای رنگی قهوه‌ای مایل به قرمز یا تیره دارد و طعم ترش و کمی تلخ‌تری دارد. هر دو نوع سماق از نظر خواص و کاربردها مشابه هستند و به عنوان چاشنی در غذاهای مختلف استفاده می‌شوند.
خواص بی‌نظیر سماق برای سلامتی
این گیاه با رنگ قرمز زیبا تنها غذاها را خوش‌طعم‌تر نمی‌کند؛ بلکه دارای خواص درمانی متعددی نیز هست. در اینجا با برخی از مهم‌ترین فواید سماق برای سلامت بدن آشنا می‌شویم:
تقویت سیستم ایمنی بدن
سماق یک منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند تانن‌ها، فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک است. این ترکیبات نقش مهمی در مقابله با رادیکال‌های آزاد ایفا کرده و از آسیب‌های سلولی پیشگیری می‌کنند. از طرفی خواص ضدالتهابی سماق به بدن در مقابله با عوامل بیماری‌زا کمک کرده و موجب تقویت عملکرد دفاعی بدن می‌شود.
تعادل قند خون
مطالعات علمی نشان داده‌اند که مصرف سماق به طور منظم می‌تواند قند خون را در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کنترل کند. ترکیبات موجود در این ادویه با کاهش مقاومت سلول‌ها به انسولین و کاهش جذب قند در روده می‌توانند تأثیر مثبتی در مدیریت دیابت داشته باشند.
بهبود گوارش
سماق با تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی و بزاق فرایند هضم را آسان‌تر می‌سازد. همچنین خاصیت قابض بودن آن موجب کاهش اسهال و بهبود التهابات گوارشی می‌شود. این ویژگی‌ها سماق را به گزینه‌ای مناسب برای افرادی با معده حساس تبدیل می‌کند.
کاهش چربی خون
با مصرف سماق می‌توان به تنظیم سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید کمک کرد. این ادویه با کاهش کلسترول LDL و افزایش HDL به حفظ سلامت رگ‌ها و جلوگیری از تصلب شرایین کمک می‌کند. علاوه بر آن تأثیر مثبت سماق در کاهش چربی خون باعث کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌شود.
کنترل وزن
سماق با افزایش سوخت‌وساز بدن و کاهش اشتها می‌تواند به فرایند لاغری کمک کند. نوشیدن دمنوش سماق پیش از وعده‌های غذایی احساس سیری ایجاد می‌کند و مصرف کالری را کاهش می‌دهد. همچنین با کاهش جذب چربی در روده‌ها و تنظیم قند خون در کاهش وزن نقش مؤثری ایفا می‌کند.
محافظت از قلب
بهبود سلامت قلب یکی دیگر از فواید مصرف سماق است. این ادویه با خواص ضدالتهابی و کاهش چربی خون از تجمع چربی در دیواره رگ‌ها جلوگیری کرده و باعث بهبود جریان خون می‌شود. کاهش فشار خون و جلوگیری از لخته شدن خون از دیگر فواید قلبی آن است.
مراقبت از پوست
ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی سماق در کاهش التهاب‌های پوستی، قرمزی، آکنه و لک‌های پوستی مؤثرند. استفاده از سماق به شکل خوراکی یا ماسک موضعی می‌تواند روند پیری پوست را کند کرده و به شفافیت، نرمی و جوان‌سازی آن کمک کند.
کاهش ریزش مو
سماق با تقویت ریشه مو و بهبود گردش خون در پوست سر رشد موها را افزایش داده و از ریزش آن‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین تنظیم pH پوست سر و خاصیت ضدعفونی‌کنندگی آن از التهاب پوست سر کاسته و به سلامت فولیکول‌های مو کمک می‌کند.
روش‌های مختلف مصرف سماق
در اینجا چند روش ساده و مؤثر برای استفاده از سماق در رژیم غذایی روزانه معرفی می‌شود:
اضافه کردن به غذاهای سنتی و مدرن
رایج‌ترین روش مصرف سماق افزودن آن به غذاهایی مانند کباب کوبیده، جوجه‌کباب، قیمه و قرمه‌سبزی است. اما سماق فقط محدود به غذاهای ایرانی نیست؛ بلکه در بسیاری از غذاهای عربی و مدیترانه‌ای مانند تبوله، فتوش و حمص نیز به عنوان چاشنی استفاده می‌شود. حتی در کوفته‌ها، دلمه‌ها و غذاهای دریایی نیز می‌توان از سماق برای ایجاد طعمی متفاوت بهره برد.
طعم‌دهی به سس‌ها و سالادها
سماق با رنگ قرمز و طعم منحصربه‌فردش انتخابی عالی برای افزودن به سس‌های خانگی مانند سس انار یا سس گوجه‌فرنگی است. در سالادهایی مانند سالاد شیرازی، سالاد سبزیجات یا سالاد ماکارونی می‌توان سماق را به‌عنوان یک چاشنی اصلی برای بهتر شدن طعم و زیبایی به کار گرفت.
تهیه دمنوش سماق
برای بهره‌مندی از خواص درمانی سماق می‌توان آن را به شکل دمنوش نیز مصرف کرد. کافی است یک قاشق چای‌خوری سماق خشک را با آب جوش ترکیب کرده و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه دم کنید. این نوشیدنی علاوه بر طعم دلچسب به تنظیم قند خون، بهبود هضم و کاهش التهاب کمک می‌کند. برای خرید و اطلاع از قیمت دمنوش های مختلف و آشنایی یا خواص هر کدام، می‌توانید به فروشگاه اینترنتی سحرخیز مراجعه کنید.
استفاده از قرص سماق
در بازار مکمل‌های گیاهی به شکل قرص یا کپسول سماق نیز عرضه می‌شود که حاوی عصاره خشک‌شده این گیاه است. بااین‌حال توصیه می‌شود مصرف آن تنها با نظر پزشک صورت گیرد؛ چرا که مصرف نادرست یا بیش از حد این قرص‌ها می‌تواند باعث اختلال در سیستم گوارش یا واکنش‌های ناخواسته در بدن شود.
ادویه‌ها هر کدوم به نوعی توی آشپزخونه‌ها جای خودشونو باز کردن. سماق با طعم ترش و خواص ضدالتهابی‌اش معروفه، ادویه کاری که با یه ترکیب رنگارنگ، کلی خاصیت داره. اگه دوست داری بیشتر درباره ادویه کاری بدونی، این مطلب رو از دست نده: ادویه کاری چیست و چه خواصی دارد.
نکات مهم مصرف سماق
اگرچه سماق فواید زیادی دارد اما مانند هر ماده‌ی خوراکی دیگری مصرف نادرست آن می‌تواند باعث بروز مشکلاتی شود. رعایت برخی نکات ساده می‌تواند به شما کمک کند تا از خواص سماق بهترین بهره را ببرید بدون آن که سلامت شما به خطر بیفتد.
پرهیز از مصرف بیش از حد سماق
با وجود اینکه سماق سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد مفید است مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به بروز مشکلات گوارشی مانند تهوع، دل‌درد یا اسهال شود. به‌ویژه اگر سماق به‌صورت ناشتا یا بدون همراهی غذا مصرف شود ممکن است معده‌ی حساس برخی افراد را تحریک کند. برای استفاده‌ی منظم مقدار متعادل روزانه در حدود ۱ تا ۲ قاشق چای‌خوری توصیه می‌شود. مصرف بی‌رویه این ادویه فواید آن را افزایش نمی‌دهد و ممکن است مضر باشد.
مشورت با پزشک در دوران بارداری و شیردهی
زنان باردار یا شیرده باید پیش از مصرف سماق با پزشک مشورت کنند. هرچند سماق به‌طورکلی ایمن در نظر گرفته می‌شود؛ اما ممکن است برخی ترکیبات آن در دوزهای بالا بر روی هورمون‌ها یا جذب برخی مواد مغذی تأثیر بگذارد. همچنین هنوز مطالعات کافی در مورد اثرات سماق در دوران بارداری انجام نشده و بهتر است از مصرف خودسرانه یا زیاد آن در این دوران پرهیز شود.
توجه به تداخل دارویی
اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید به‌ویژه داروهای کنترل قند خون، رقیق‌کننده‌های خون یا داروهای ضدالتهاب بهتر است پیش از افزودن سماق به رژیم غذایی‌تان با پزشک مشورت کنید. ترکیبات موجود در سماق ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشند و باعث تقویت یا تضعیف اثر آن‌ها شوند. این مسئله به‌ویژه در مورد دمنوش سماق یا مکمل‌های آن اهمیت بیشتری دارد.
سخن پایانی
سماق علاوه بر طعم‌دهی به غذا دارای فواید زیادی برای سلامت بدن است. این ادویه با داشتن آنتی‌اکسیدان‌ها و خواص ضدالتهابی به تقویت سیستم ایمنی، کنترل قند و چربی خون، بهبود گوارش، کاهش وزن، سلامت قلب، پوست و مو کمک می‌کند. سماق را می‌توان به غذاها، سالادها، سس‌ها و به‌صورت دمنوش یا مکمل مصرف کرد. بااین‌حال مصرف بیش از حد، استفاده از سماق تقلبی و بی‌توجهی به شرایط خاص مانند بارداری یا مصرف دارو می‌تواند خطرناک باشد؛ بنابراین رعایت اعتدال و مشورت با پزشک در موارد خاص برای مصرف این ادویه توصیه می‌شود.
سؤالات متداول
خواص سماق در طب سنتی چیست؟
سماق طبع سرد و خشک دارد و برای افراد گرم مزاج بسیار مناسب است. سماق به عنوان مصلح کباب و کاهنده جذب چربی خون کمک می‌کند.
سماق قرمز بهتر است یا سماق قهوه‌ای؟
سماق قرمز و قهوه‌ای در خاصیت فرقی ندارند و در واقع مراحل فراوری و تولید آن‌ها با هم فرق دارد.
مضرات سماق برای کبد چرب چیست؟
مصرف متعادل سماق برای کبد مضر نیست؛ اما زیاده‌روی در مصرف سماق باعث اختلال در عملکرد داروهای کبد چرب می‌شود.
