زعفران گیاهی است‌که به‌خاطر رنگ و عطری که دارد به‌عنوان ادویه و چاشنی در آشپزی استفاده می‌شود. زعفران خاصیت دارویی نیز دارد و جزو گرانترین و ارزشمندترین گیاهان جهان به شمار می‌رود و به‌عنوان طلای سرخ شناخته می‌شود. یکی از علت‌های گران بودن زعفران کمیاب بودن این گیاه در جهان است. اطلاع از انواع زعفران و تفاوت آنها با یکدیگر و نیز شیوه‌های کاشت زعفران اهمیت بسیاری دارد.
زعفران گیاهی است با ارتفاع 30 سانتیمتر که دارای برگ‌های دراز و سبز، مانند تره است. ساقه زیرزمینی آن تشکیل شده از دو پیاز است که این پیازها گوشتدار و پوشیده از غشاءهای نازک قهوه‌ای رنگ و سخت هستند. گل‌های زعفران شامل لوله‌ای دراز، منظم و ارغوانی است که به کاسبرگ و سه گلبرگ ختم می‌شوند. انواع گرید های زعفران کیفیت‌های متفاوتی دارند.
انواع زعفران و تفاوت آنها
هر رشته از زعفران از دو قسمت تشکیل شده است که در تشخیص انواع مختلف زعفران بسیار مهم است؛ قسمت اول کلاله (قسمت قرمز رنگ زعفران) و قسمت دوم خامه (قسمت سفید رنگ زعفران) است. در ادامه به معرفی انواع گل زعفران در ایران و تفاوت آنها می‌پردازیم:
زعفران دخترپیچ یا دسته
در گذشته کاشت و برداشت زعفران، دسته‌‌بندی و بسته‌بندی زعفران به عهده‌ی زنان و دختران زحمتکش بوده است؛ به همین علت به این نوع زعفران، زعفران دخترپیچ گفته می‌شود؛ حتی امروزه نیز در بعضی از نقاط جهان بسته‌بندی به‌صورت صنعتی انجام نمی‌شود و دختران مسئول انجام این کار هستند.
زعفران دخترپیچ یا دسته، رشته‌ای است که قسمت زرد و قرمز رنگ زعفران را با هم دارد. قسمت زرد آن حدود 30 درصد و قسمت قرمز آن حدود 70 درصد است. چینش این مدل به صورت یک سویه و دو سویه قرار می‌گیرد. در چینش یک سویه، کلاله‌ها بر روی هم و خامه‌ها نیز برروی یکدیگر قرار می‌گیرند. اما در چینش دوسویه خامه‌ها در میان و کلاله‌ها در دو سمت قرار می‌گیرند.
زعفران پوشال
زعفران پوشال یکی از انواع مدلهای زعفران است. در زمان برداشت زعفران، کلاله‌ها را از بخش پایین‌تر قسمت قرمز رنگ که خامه نام دارد جدا می‌کنند. کلاله‌ها دارای 1 الی 3 میلی‌متر خامه در یک شاخه هستند؛ در آخر کلاله‌های سه‌شاخه زعفران، مقداری زردی یا سفیدی وجود دارد که به آن زعفران پوشال گفته می‌شود.
زعفران پوشال به دو گونه پوشال معمولی و پوشال قلمدار تقسیم می‌گردد. به زعفران پوشالی که دارای کلاله معمولی و فرخورده با خامه بیشتری است، پوشال معمولی و به زعفران پوشالی که دارای کلاله‌های صاف و ضخیم، خامه کمتر و بدون فرخوردگی باشد پوشال قلمدار می‌گویند.
زعفران سرگل
این زعفران را به‌علت جداسازی قسمت خامه از کلاله سرگل می‌گویند. برای به دست آوردن این زعفران فقط به بخش بالایی رشته زعفران نیاز دارید که این بخش همان قسمت قرمز رنگ رشته زعفران یعنی کلاله است. یکی از اساسی‌ترین ویژگی زعفران سرگل یک رنگ و یک دست بودن رشته‌های آن است. این نوع از زعفران بیشترین میزان رنگ‌دهی و بالاترین کیفیت را دارد. این زعفران از پاک کردن و الک‌کردن زعفران پوشال و زعفران دخترپیچ به دست می‌آید؛ در طی این فرآیند ممکن است برخی از کلاله‌های جداسازی شده، پودر یا شکسته شوند.
زعفران نگین
زعفران نگین یکی ازپرتقاضاترین و باکیفیت‌ترین نوع زعفران است. مشتری‌های زیادی در بازارهای منطقه و ایران دارد. این زعفران دارای رنگ‌دهی و ظاهری فوق‌العاده و بسیارخوش‌بو است. در این زعفران سه رشته کلاله به هم متصل و صاف و بدون شکستگی هستند؛ در‌صورتی‌که در زعفران سرگل کلاله‌ها دارای شکستگی هستند. به همین علت این نوع زعفران قیمت بالاتر و ظاهر بهتری نسبت به زعفران سرگل دارد.
زعفران نگین به سه بخش شبه‌نگین و سوپرنگین و نگین‌پرسی تقسیم می‌شود. به زعفرانی که طول آن بالای 5/2 سانت باشد زعفران سوپرنگین می‌گویند. اگر آخر زعفران سوپرنگین زرد باشد به آن شبه‌نگین می‌گویند. قطر زعفران سوپرنگین و شبه‌نگین با هم برابر است. در زعفران نگین‌پرسی اگر آن را در حالت اتویی خشک کنیم، قلم زعفران یکدست و صاف‌اند و دچار شکستگی نمی‌شوند.
زعفران سفید یا کنج
در این زعفران بعد از اینکه سرگل را از دسته جدا می‌کنند بخش ریشه یا سفیدی باقی می‌ماند که در ایران به‌آن زعفران سفید، کنج یا خامه زعفران نیز می‌گویند. تصور مردم در این است که بخش ریشه زعفران دارای عطر بیشتر است؛ اما بخش قرمز رنگ زعفران نیز دارای مواد ارزشمندی است. در زعفران کنج یا خامه به علت وجود کلاله می‌توان برای درمان اختلالاتی مثل افسردگی، شادابی پوست، بهبود عملکرد کبد و قلب، از بین بردن بوی بد دهان استفاده کرد.
زعفران نرمه یا شکسته
زمانی‌‌که کلاله‌های زعفران از گل زعفران خشک و جدا می‌شوند و در هنگام جابه‌جایی زعفران‌ها بعضی از کلاله‌های درشت شکسته و خرد می‌شوند، به این زعفران خرد شده زعفران نرمه یا زعفران شکسته می‌گویند. زعفران نرمه مثل زعفران سرگل یا زعفران نگین همان بو، عطر و رنگ مخصوص خودش را دارد، فقط تفاوت آن این است که شکل ظاهری آن متفاوت است. رنگ‌دهی و کیفیت زعفران نرمه در حد زعفران سرگل است و تنها تفاوت آن در ظاهر شکستۀ آن بوده که باعث شده است قیمت پایین‌تری نسبت به دیگر نوع زعفران‌ها داشته باشد.
شیوه های کاشت زعفران
زندگی زعفران به‌نوعی است که میزان مصرف آب بسیار کمی دارد؛ چون فصل رشد این گیاه با بارندگی‌های پاییزه و زمستانه همراه است. تا چند سال پیش مردم فکر می‌کردند کاشت انواع زعفران ها تنها در استان خراسان امکان‌پذیر است در حالی که به تازگی مشاهد شده است که می‌توان زعفران را در استان‌هایی مثل اصفهان، تبریز و بخش‌هایی از مازندران نیز کاشت کرد. در ادامه انواع کشت زعفران را بیان می‌کنیم:
- کاشت خاکی زعفران: این نوع کشت قدیمی‌ترین و رایج‌ترین روش کشت است. کاشت زعفران در خاک به‌صرفه‌ترین شیوه کشت گیاه زعفران است.
- کاشت گلخانه‌ای: در این نوع کشت بسیاری از افراد شرایط لازم برای کاشت زعفران در گلخانه را خواهند داشت. این نوع کشت به‌عنوان پیشرفته‌ترین و جدیدترین شیوه‌ی کشت محسوب می‌شود.
- کاشت در منزل: شما می‌توانید به راحتی در منزل به کاشت زعفران بپردازید چون‌که مدیریت کشت زعفران در مساحت‌های کوچک آسان بوده و راحت‌تر قابل کنترل است.
اهمیت نظارت بر کیفیت زعفران
طلای سرخ یا زعفران به علت قیمت و ارزش بالای آن همیشه مورد سوءاستفاده سودجویان قرار می‌گیرد و به شکل فیک و تقلبی وارد بازار می‌شود. شیوه‌های متفاوتی برای تهیه زعفران تقلبی وجود دارد؛ مثلا بعضی از افراد خامه کلاله زعفران را رنگ می‌کنند و به جای زعفران اعلاء و اصل می‌فروشند. همین‌طور از کاغذ خردشده، گیاه گلرنگ و رشته‌های نارگیل و بسیاری از موارد دیگر هم در تولید زعفران فیک استفاده می‌شود.
برای جلوگیری از هر نوع تقلب در فروش زعفران، باید خلوص و کیفیت آن بررسی و نظارت شود. تولیدکنندگان زعفران برای اطلاع از خالص بودن زعفران، باید از آزمایشگاه‌های معتبر تاییدیه اصل بودن زعفران خود را تهیه کنند. این تاییدیه هنگام صادرات زعفران ارزش و اهمیت بسیاری دارد. انواع کیفیت زعفران با توجه به نوع کشت و شیوۀ برداشت آن تعیین می‌شود.
انواع عیار زعفران
عیار زعفران به معنای خالص بودن زعفران است. عیار زعفران در آزمایشگاه‌های مخصوص و باتوجه به شاخص‌های کیفی زعفران یا فاکتورهای مختلف درنظرگرفته می‌شود. عیار زعفران باتوجه به ویژگی‌های آن، متفاوت است. انواع عیار زعفران با توجه به طعم، عطر، قدرت رنگ‌دهی و کیفیت، طول رشته زعفران، ماده خارجی و میزان رطوبت در آن متفاوت است که در ادامه در مورد هریک توضیح می‌دهیم:
- طعم زعفران: ماده پیکروکروسین موجود در زعفران، مزۀ تلخ زعفران اصل است و باید بین 70 تا 150 باشد.
- عطر زعفران: یکی از عوامل مهم عیار زعفران است که دارای ماده سافرانال موجود در زعفران است که باعث عطردهی آن می‌شود و باید بین 20 تا 50 واحد باشد.
- قدرت رنگ‌دهی وکیفیت زعفران: یکی از اساسی‌ترین عامل تعیین‌کننده درجه‌های کیفی زعفران و عیار آن است. ماده کروسین موجود در زعفران باعث رنگ‌دهی آن می‌شود و بسته به جنس زعفران، باید بین 140 تا 300 واحد باشد.
- طول رشته‌های زعفران: این مورد در زعفران سرگل بسیار مهم است و عیار زعفران را مشخص می‌کند؛ این عدد می‌تواند بین 10تا 30 میلی‌متر باشد.
- ماده خارجی: درصد جرمی مواد خارجی که در آزمایشگاه زعفران نظارت می‌شود باید زیر 2 واحد باشد.
- میزان رطوبت: رطوبت موجود در زعفران هم برکیفیت زعفران تاثیر می‌گذارد. لازم به ذکر است که درصد جرمی باید زیر 10 واحد باشد.
بهترین نوع زعفران های صادراتی در ایران
اساسی‌ترین و مهم‌ترین انواع زعفران صادراتی ایران، زعفران نگین، زعفران سوپرنگین و زعفران سرگل است. هر بازار کیفیت خاصی از زعفران و نوع خاصی از زعفران را تقاضا می‌کند. مثلاً صادرات زعفران نگین مهم‌ترین و بالاترین نوع است و برای فعالیت در همه‌ی بازارها و کشورها مناسب نیست.
روش های صادرات زعفران
روش‌های مختلفی برای صادرات انواع زعفران وجود دارد. در ادامه شش مرحله که برای صادرات زعفران اهمیت دارد را بیان می‌کنیم و پس از آن به توضیح نکاتی در مورد صادرات زعفران می‌پردازیم:
اولین مرحله؛ تعیین استراتژدی صادرات زعفران
صادرات زعفران به دو صورت فله و بسته‌بندی انجام می‌شود. صادرات زعفران فله در وزن‌های نیم و یک کیلویی اتفاق می‌افتد. زعفران‌های صادر شده به صورت فله‌ای دوباره با بسته‌بندی برندهای کشورهای خارجی به ایران برمی‌گردند و باعث آفتی برای صادرات زعفران در ایران شده‌اند. صادرات زعفران بسته‌بندی، برای بسته‌بندی‌های زیر 30 گرم استفاده می‌شود که در رونق این نوع صادرات به‌وسیله بسته‌بندی‌های مناسب و برندسازی برای زعفران کارهای مهمی می‌توان انجام داد.
دومین مرحله؛ بازاریابی بین‌المللی و شناخت بازار جهانی
با در دسترس بودن مشتریان بین‌المللی از طریق ارتباط با رایزنان، بازرگانان و اتاق‌های بازرگانی، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی در سراسر کشور امکان‌پذیر است. کشوری که برای صادرات زعفران انتخاب می‌کنید بسیار دارای اهمیت است؛ برای اینکه هر کشوری مصرف مخصوص خودش را دارد. برای مثال کشور ترکیه بیشتر برای توریست‌هایی که هر سال دارد زعفران خریداری می‌کند، عراق هم مانند ایران از عطر و رنگ زعفران استفاده می‌کند و کشورهای اروپایی بیشتر در مصارف دارویی از زعفران استفاده می‌کنند. در انتخاب کشور مسائل اساسی مانند بازاریابی درست و صحیح، فاصله و مسافت بین دو کشور و شناخت بازارهای کشور مقصد وجود دارد.
سومین مرحله؛ تهیه کردن زعفران و بسته‌بندی مناسب
این انتخاب به نظر شما بستگی دارد که تصمیم بگیرید زعفران را خودتان کشت کنید و به کشورهای دیگر صادر کنید یا کشاورزانی که آن را کاشت کرده‌اند و دارای زعفران‌های باکیفیت هستند از آنها برای صادرات استفاده کنید. که در هر صورت باید بهترین نوع زعفران و با بهترین کیفیت برای صادرات کشورها انجام دهید. بسته‌بندی برای جذب مشتری و رقابت با بازارهای بین‌المللی بسیار اهمیت دارد. به عنوان مثال در بازار عربستان از ظرف‌های کریستالی استفاده می‌کنند، ولی در بازارهای اروپایی از ظرف‌های فلزی استفاده می‌کنند تا بعد از تمام شدن زعفران نیز از آن استفاده کنند. مهم‌ترین عامل موفقیت تبلیغات مناسب و بسته‌بندی جذاب است.
مرحله چهارم؛ دریافت مجوزهای ضروری صادرات زعفران
مجوزهای لازم برای صادرات زعفران دارای: مجوزصدور، مجوزبهداشت، کارت بازرگانی، اظهارنامه مالیاتی، ثبت محصول در گمرک ایران و گواهی استاندارد است. بعد از صحت مدارکی که به گمرک ارائه کرده‌اید و از لحاظ تعرفه زعفران، صحیح بودن مندرجات و ارزش کالاهای صادراتی با سندها و صلاحیت صادرکننده نظارت می‌شود؛ و یک نسخه از آن مدارک ها هم به شما داده می‌شود، در گمرک ثبت می‌شود؛ و بعد از مرخص کردن زعفران این مدارک به همراه بارنامه به مقصد فرستاده می‌شود.
پنچمین مرحله؛ قیمت گذاری زعفران صادراتی
برای پیدان کردن قیمت مناسب محصول از کمیسیون نرخ‌گذاری استفاده کنید و قیمتی مناسبی برای زعفران خود پیدا کنید. برای قیمت‌گذاری زعفران باید کاری کنید بتوانید سود خوبی از صادرات به دست آورید و در آخر ضرر نکنید. در قیمت‌گذاری باید با شیوه‌های پرداخت و شرایط فروش آشنا باشید و قیمتی را روی محصولات خود قراردهید تا همه هزینه‌های شما را در بربگیرد. هزینه‌هایی مانند هزینه بسته‌بندی، هزینه بیمه، هزینه حمل و نقل، ارزش و بهای زعفران صادراتی و….
اگر اولین بار است که می‌خواهید صادرات زعفران را انجام دهید حتما با کسانی که شرکت‌های صادراتی و یا مشاور بازرگانی هستند گفت‌وگو گنید و از تجربه‌های آنها بهره ببرید.
ششمین مرحله؛ بیمه صادرات زعفران
بیمه یکی از اساسی‌ترین مسائل برای صادرات است. حتما از بیمه صادرات استفاده کنید تا در صورت لزوم اگر اتفاق ناگواری برای بار ارسال شده شما پیش آمد دچار خسارت و ضرر نشوید. اجرای بیمه وظیفۀ فروشنده است.
توجه به نکاتی در صادرات زعفران
کشورهای مناسب برای صادرات را انتخاب کنید. قوانین کشورهای واردکننده و صادرکننده را خوب یاد بگیرید. حتما کالای خود را بیمه کنید. مراحل عقد قرارداد خود را حتما به صورت قانونی انجام دهید. لازم نیست حتما برای صادرات از مقدارهای بالا استفاده کنید. با رقیب‌های بین‌المللی خود آشنا باشید. تلاش کنید در کشور مقصد، نمایندگی برای خود تاسیس کنید. هم در مبدا و هم در مقصد مجوزهای ضروری را بدست آورید.
نتیجه‌گیری
زعفران برخلاف سایر ادویه‌ها انواع مختلفی دارد که هر نوع آن شبیه هم نیستند و تفاوت انواع زعفران به نوع برداشت، جداسازی گل زعفران، آب و هوای منطقه و کیفیت آن بستگی خواهد داشت. اساسی‌ترین نکته‌ای که در مصرف زعفران اهمیت دارد، اصل بودن آن است. فیک و تقلبی بودن زعفران به‌علت سود بیشتر با اضافه‌کردن ناخالصی به زعفران اصل است. توصیه می‌شود برای خرید زعفران اصل به فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید.
