زعفران فراتر از یک ادویه
زعفران، ادویه‌ای پرطرفدار
با ظهور تمدن‌های بشری، ادویهجات هم جای خود را میان فرهنگ‌ها و تاریخ تمدن‌ها باز کردند. از دوران باستان تا به امروز، ادویه‌هایی مثل ادویه زعفران، فلفل، زنجبیل، دارچین و ... در کنار تمدن‌ها قرار گرفته و فرهنگ آن‌ها را با رنگ و طعم بی‌نظیر خود آرایش کردند. خاورمیانه و آسیای شرقی بدون شک مهد و خاستگاه انواع ادویه در جهان شناخته می‌شود که جنگ‌های بسیاری برای تسلط به تجارت ادویهجات در طول تاریخ بر سر این کشورها شده است. یکی از گران‌بهاترین و با ارزش‌ترین این ادویهها، ادویه زعفران است. این طلای سرخ کاربردهای متنوعی از طبخ انواع غذا تا درمان انواع بیماری‌ها دارد. زعفران که هزاران سال پیش در کنار تمدن‌های خاورمیانه مثل ایران بوده است، فراتر از یک ادویه ساده است؛ بلکه نمادی از فرهنگ و تاریخ این تمدن‌ها به شمار می‌رود. در ادامه همراه باشید تا با سرگذشت ادویهها و ادویه زعفران بیشتر آشنا شوید.
تاریخچه ادویه در ایران و جهان
قدمت ادویه درست به قدمت تمدن بشری می‌رسد. در کنار تمامی ظهور و سقوط امپراطوری‌ها، جنگ‌ها، شکل‌گیری آداب و فرهنگ‌ها، ادویهجات هم با طعم‌های حیرت‌انگیز خود در میان تاریخ بشریت حضور داشته‌اند. ادویهجات از با ارزش‌ترین کالاهای بازرگانی برای تجارت در دوران باستان و قرون وسطی بوده است.
از ۳ هزار و ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، مصریان از ادویههای مختلف برای طعم دادن به غذا، تهیه‌ی وسایل آرایشی و مومیایی کردن استفاده می‌کردند. تجارت ادویههای متنوع از خاورمیانه باعث گسترش آن‌ها به شرق مدیترانه و اروپا در گذشته شده است. چین، اندوزی، ایران و هند از مهم‌ترین مراکز صادرکننده ادویهجات در تاریخ باستان بوده‌اند.
حدود ۵ هزار سال تجارت ادویه به دست کشورهای جاده‌ی راه ابریشم بود اما با کشف مسیر دریایی به سمت هند، اروپایی‌ها مستقیماً از کشورهایی مثل ایران، چین و هند به تجارت ادویه پرداختند. تجارت ادویه در گذشته از مهم‌ترین عوامل رشد و کشف مسیرهای دریایی توسط اروپاییان به سمت آسیای شرقی و خاورمیانه بوده است. فردینالند مگلان، واسکو داگاما و بارتلومئو دیاس از اولین تاجرانی بودند که سفرهای دریایی خود را برای رسیدن به سرزمین ادویههای آسیایی آغاز کردند.
در سال ۱۴۹۲ حتی کریستف کلمب هم به دنبال کشف سرزمین ادویهها در آسیا بود که اشتباهاً آمریکا را کشف کرد. واسکو داگاما با کشف کردن مسیر دریایی از آفریقای جنوبی به سمت هند، برای اولین بار توانست ادویه‌هایی مثل زنجبیل، فلفل، دارچین، میخک و جوز را با خود به اروپا بیاورد.
در قرون وسطی در اروپا، ادویه به اندازه‌ی طلا و سنگ‌های قیمتی ارزش داشت. اصلی‌ترین کالای تجارت و بازرگانی هم در آن دوران، ادویه بود. چرا که به دلیل نبودن یخچال و عدم امکانات برای تازه نگه داشتن مواد غذایی، از ادویه‌هایی مثل زعفران، فلفل و ... برای طعم دادن به غذاها استفاده می‌کردند تا بوی ماندگی را از آن‌ها بگیرند. همچنین قدرت درمانی و خواص پزشکی ادویهجات به ویژه گیاه و ادویه زعفران در گذشته بسیار مورد توجه بوده، به‌طوری‌که در بسیاری از کتاب‌های پزشکی قدیمی به کاربرد درمانی زعفران و بعضی از ادویهها اشاره شده است.
تسلط بر تجارت ادویه از عوامل مهم استعمار هند و سایر کشورهای آسیایی و خاورمیانه‌ای توسط اروپاییان بوده است. در همین زمان بود که بر سرِ گرفتنِ انحصارِ تجارت ادویه بین انگلیسی‌ها، پرتغالی‌ها، هلندی‌ها و ... رقابت و جنگ‌های شدیدی شکل گرفت و تجارت‌های بزرگی در جهان اتفاق افتاد.
ادویه و فرهنگ
کشورهای مختلف به دلیل شرایط جغرافیایی خود هرکدام صاحب ادویه‌هایی با طعم‌ها و رنگ‌های متنوع هستند. در گذشته از ادویهها برای طعم دادن به غذاها، رنگ‌آمیزی پارچه‌ها و لباس‌ها، آرایش چهره و ... استفاده می‌شده است. پوشش و غذا از عناصر مهم فرهنگی برای هر کشوری محسوب می‌شوند. به همین دلیل ادویههای مختلف با رنگ‌ها و طعم‌های مختلف در هر کشوری برای لباس‌ها یا غذاهای بومی استفاده می‌شده و این رنگ‌ها و طعم‌ها تبدیل به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ ملت‌ها شده است.
همچنین تجارت ادویه در دوران باستان، باعث پویایی و انتقال فرهنگ‌های آسیایی و خاورمیانه‌ای مثل ایران، چین، هند، مصر و ... به اروپا شد. این تجارت بسیاری از فرهنگ‌ها را به یکدیگر نزدیک کرد. به‌طوری‌که فرهنگ‌های مختلفی از ادویههای مشابه استفاده می‌کردند. تجارت ادویه در اروپا به شدت روی رنسانس و بازآفرینی فرهنگ اروپایی تاثیرگذار بود.
امروزه هم رنگ‌های تند و گرم و حتی غذاهای تند نشانه‌ای از کشورهای آسیایی مثل هند و ... است. این رنگ‌ها و طعم‌ها همگی توسط ادویهها در طول تاریخ به عنوان یک فرهنگ تا به امروز حفظ شده است. ادویه‌هایی مثل ادویه زعفران و فلفل به هویت فرهنگی بسیاری از کشورها تبدیل شده‌اند.
زعفران ایرانی، ادویه‌ای خاص و لوکس
از گذشته تا به امروز یکی از با ارزش‌ترین ادویههای جهان، ادویه زعفران بوده است. قدمت زعفران به چندین قرن قبل از میلاد مسیح می‌رسد. مستندات تاریخی از عمر ۳ هزار و ۵۰۰ ساله این ادویه با ارزش می‌گویند. به دلیل آنکه از هر ۲۳ هزار گل زعفران، چیزی حدود یک کیلوگرم زعفران به دست می‌آید؛ آن را همانند طلا گران‌بها می‌دانند و از آن با نام طلای سرخ یاد می‌کنند. ایران از خاستگاه‌های اصلی زعفران در طول تاریخ بوده و به دلیل ارزش بالای آن از ادویه زعفران ایرانی با عنوان ادویه‌ای خاص و لوکس یاد می‌شود.
زعفران کاربردهای بسیاری دارد. این ادویه‌ی ارزشمند که دارای رنگ و طعم منحصربه‌فردی‌ست، در طبخ انواع غذاها و شیرینی‌ها استفاده می‌شود. بوی شیرین و طعم ویژه آن می‌تواند هر غذایی را خوش‌طعم و معطر کند. یکی از دلایل محبوبیت غذاهای ایرانی، استفاده از ادویه زعفران در آن‌هاست.
زعفران به دلیل دارا بودن ارزش‌های غذایی مفید و مغذی مثل ویتامین آ، ویتامین سی، کلسیم، پتاسیم، روی و ... دارای کاربرد درمانی هم هست. از گذشته تا به امروز از زعفران به عنوان یک داروی ضدافسردگی، درمان عفونت‌ها، سرفه، آسم، خشکی پوست و ... استفاده می‌شود. برای زعفران کاربردهای درمانی بسیاری بیان شده اما فقط بعضی از آن‌ها مثل کاهش علائم قاعدگی، بهبود آلزایمر و افسردگی در تحقیقات به اثبات رسیده است.
همچنین از زعفران در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. رنگ آن برای لوازم آرایشی و عطر آن برای تولید ادکلن‌ها بسیار پرکاربرد است. در گذشته هم مصریان از زعفران برای آرایش چهره خود استفاده می‌کردند.
ایران حدود ۹۰ تا ۹۳ درصد از تولید ادویه زعفران جهان را بر عهده دارد و بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است. به همین دلیل زعفران ایرانی به عنوان یک ادویه‌ی خاص و لوکس به یکی از سوغاتی‌های اصیل و محبوب ایران تبدیل شده است. این طلای سرخ نماینده‌ی تاریخ و فرهنگ مردم ایران زمین است و از گذشته تا به امروز همراه ایرانی‌ها بوده است.
ادویه‌ی زعفران فقط یک ادویه‌ی ساده نیست بلکه به عنوان طلای سرخ نمادی از هویت، تاریخ و فرهنگ تمدن بشری کشورهایی مثل ایران است که از گذشته تا به امروز آن‌ها را همراهی کرده است.